Van proefareaal tot volwaardige zeeboerderij
Zeewier groeit uit tot nieuwe sector in de offshore
Jan van den Berg | woensdag 31 januari 2018
Maritieme Cluster, Offshore Wind
Wie denkt dat we de Noordzee ten volle benutten, moet zich eens verdiepen in zeewier. Op zee is er voldoende ruimte om dit te kweken, bijvoorbeeld in windparken. De eerste proeven zijn succesvol en bieden perspectief op grootschalige kweek van zeewier.
Zeewier staat in veel landen op het menu. Met name in Azië wordt het veel gebruikt als onderdeel van bijvoorbeeld visgerechten als sushi. Maar de toepassingen strekken veel verder. De afgelopen jaren is zeewier bij ons en vele andere landen in de belangstelling gekomen als grondstof voor biomassa en als voedingsmiddel voor mens en dier. Daarnaast wordt het wegens de waterzuiverende eigenschappen ook gebruikt bij zalmkwekerijen om afvalstoffen uit het water op te ruimen.
Naast het traditionele gebruik van zeewier in maaltijden heeft de voedingsindustrie dit product al lang geleden ontdekt als bron voor het verdikkingsmiddel alginaat. In deze toepassing zit zeker nog groei. Dat geldt ook voor het gebruik van zeewier als bron van eiwitten in voeding voor zowel mens als dier. Maar er is een andere sector die nog veel meer perspectief biedt: zeewier als biobrandstof.
Het is daarom niet vreemd dat Nederlandse partijen kijken naar de Noordzee om zeewier op grote schaal te gaan kweken, zegt Marcel Schuttelaar. Hij is voorzitter van Stichting Noordzeeboerderij; een non-profit organisatie die in Nederland een duurzame zeewiersector tot stand wil brengen.
Ruimte bij windparken
“Vier jaar geleden constateerden wij dat de Nederlandse zeewiersector te langzaam van de grond kwam. Er waren geen experimenten op volle zee. Wij wilden kijken of er in de ruimte die voor windparken werd gereserveerd ook mogelijkheden waren voor andere activiteiten. Wij dachten aan zeewierkweek.”
Sinds dat moment is er veel gebeurd. Begin november vond in Scheveningen de Seagriculture conferentie plaats met bijna 150 onderzoekers, ondernemers en overheidsdienaren uit de hele wereld. Schuttelaar onderscheidt twee groepen. In de eerste plaats deelnemers die grootschalige teelt nastreven. “Zeg maar akkerbouw op zee.” Daarnaast is er een groep die hoogwaardige, kleinschalige teelt nastreeft naar analogie van de tuinbouw.
Op dit moment is de productie van zeewier op de Noordzee nog klein. De Stichting Noordzeeboerderij is nauw betrokken bij twee proefboerderijen. In 2014 werd 15 kilometer ten oosten van Texel de eerste drijvende installatie te water gelaten waaraan kabels hingen waaraan zeewier kon groeien. Deze ligt in een gebied van 100 hectare dat beschikbaar is voor proeven met zeewierkweek. Bedrijven en organisaties kunnen hier testen doen
Tweede proefboerderij
Afgelopen oktober opende de Stichting Noordzeeboerderij voor de kust van Scheveningen een tweede proefboerderij met een oppervlakte van 25 hectare. Samen met tien bedrijven, die verenigd zijn in het Zeewierplatform, wordt er gewerkt aan een demonstratieproject. De Stichting en haar partners stellen hiervoor drijvende modules te beschikking. Dit zijn de Spoetnik, een kleine testmodule voor onderzoeksdoeleinden, en de SMAC, een opschaalbare teeltmodule voor productie in grotere volumes.
‘De grote windparken kun je benutten om drijvende installaties neer te leggen waarin zeewier groeit’
Hoe groot het volume kan worden, is vooralsnog een open vraag. Zeker is dat de Noordzee niet zonder meer vol gelegd kan worden met zeewierboerderijen. Het wemelt immers van de scheepvaartroutes, vissers, offshore-installaties, zandwinlocaties, militaire oefengebieden en wat dies meer zij. Niet voor niets is de Noordzee een van de drukste zeeën ter wereld. Dat heeft de Stichting Noordzeeboerderij natuurlijk ook bedacht. “Voor zover nu bekend zal het Nederlandse deel van de Noordzee ongeveer 4.000 vierkante kilometer aan windparken bevatten”, zegt Schuttelaar. “Die oppervlakte kun je naar ons idee benutten om drijvende installaties neer te leggen waarin zeewier groeit.”
Jaarproductie van 10 miljoen ton
De hamvraag is uiteraard wat dat oplevert. Er is nog niet veel ervaring met het kweken van zeewier in de omstandigheden die voorkomen op de Noordzee. De consensus van meerdere internationale onderzoeken komt uit op een productie van 20 tot 30 ton zeewier per hectare per jaar. Vermenigvuldig je dit met 4.000 vierkante kilometer, dan kom je op een jaarproductie die rond de 10 miljoen ton ligt.
Een volgende vraag is of het financieel uit kan om op deze schaal te produceren. Hier is nog geen goed antwoord te geven. Momenteel zijn de productiekosten van Nederlandse zeewier – zoals deze op de Oosterschelde verbouwd wordt – vele malen hoger dan in Azië. Schaalvergroting zal het verschil zeker kleiner maken. Maar er is nog veel onderzoek nodig, om de kosten substantieel te verminderen.
Dat heeft veel te maken met ontbrekende kennis en apparatuur. Het zeewier dat momenteel wordt gebruikt op de Noordzee is suikerwier. Dit kan maar één keer per jaar worden geoogst. Onderzoek naar soorten die meerdere oogsten per jaar kennen is daarom wenselijk. Sowieso is het noodzakelijk om zeewiersoorten te vinden – of via veredeling te ontwikkelen –die bestand zijn tegen de omstandigheden op de Noordzee, zoals temperatuur, golfslag en stroming. Verder moet het verlies beperkt worden, dat ontstaat doordat vissen van het zeewier eten. Ook dat is met de keuze van de soort zeewier te beïnvloeden.
Nog veel te ontwikkelen
Wat apparatuur betreft valt er nog veel te ontwikkelen. De kabels waaraan zeewier groeit, komen vaak in de knoop bij het binnenhalen om het wier te oogsten. Machines voor het op grote schaal inhalen van de kabels, het oogsten en vervolgens het snijden van zeewier moeten nog ontwikkeld worden. Zo bezien komen de proefboerderijen op de Noordzee niets te vroeg. Het is hopen dat bedrijven snel innovatieve oplossingen voor de geschetste problemen kunnen vinden.
'Gezien de eerste resultaten lijkt er geen beletsel voor het ontwikkelen van deze nieuwe offshore sector’
Hoe hard de zeewiersector gaat groeien, is al met al moeilijk te zeggen. Gezien de positieve resultaten van de huidige proefboerderijen voor de Nederlandse kust, lijkt er geen beletsel te zijn voor het ontwikkelen van deze nieuwe offshore sector. Het komt nu aan op de bereidheid van grote partijen om te investeren in onderzoek en vervolgens de productie op te schalen van proefareaal tot volwaardige zeeboerderij.
